Małe dziecko uczy się według własnego programu,
dziecko w wieku szkolnym według programu nauczyciela,
a przedszkolak może się uczyć na miarę tego,
jaki program nauczyciela staje się jego własnym programem.”
L. S. Wygotski
Czym jest dojrzałość szkolna?
Dojrzałość szkolna, gotowość szkolna, przygotowanie do szkoły, to terminy często używane zamiennie.
Dojrzałość szkolna to gotowość dziecka do podjęcia nauki w szkole, do podjęcia nowych zadań, to umiejętność przystosowania się do nieznanego środowiska, to zdolność dostosowania się do wymagań, oraz ogólnie zmienionej sytuacji życiowej.” M. Kwiatkowska
Dojrzałość szkolna nie przychodzi automatycznie. Dzieci osiągają dojrzałość szkolną w różnym czasie. Decydują o tym nie tylko czynniki biologiczne, ale także środowiskowe i wychowawcze.
Gotowość do rozpoczęcia nauki w szkole uzależniona jest m.in.:
od rozwoju dziecka,
od tego, jak długo dziecko uczęszczało do przedszkola,
czy miało okazję współdziałać z innymi dziećmi w najbliższym otoczeniu,
w jaki sposób dorośli zaspokajali jego potrzeby poznawcze i uczuciowe,
w jaki sposób stawiano dziecku wymagania dostosowane do jego możliwości, a jednocześnie rozwijające pożądane społecznie formy zachowania.
Wyznaczniki dojrzałości szkolnej
Dziecko:
zna swoje imię i nazwisko, wie, gdzie mieszka, zna imiona swoich rodziców oraz ich miejsca pracy;
orientuje się w najbliższym otoczeniu i czasie;
rozumie proste związki przyczynowo-skutkowe;
umie dłużej skoncentrować swoją uwagę na danej czynności;
interesuje się podstawowymi umiejętnościami szkolnymi, tj.: czytanie, pisanie czy liczenie;
interesuje się otoczeniem i szkołą;
wyraża emocje w akceptowany sposób;
rozpoznaje emocje i ich przyczyny, zarówno u siebie jak i u innych osób;
potrafi kontrolować emocje;
inicjuje i podtrzymuje kontakty z innymi dziećmi;
umie współpracować z innymi dziećmi;
zna normy i zasady społeczne i dostosowuje się do nich;
umie określić swoje mocne i słabe strony.
Rozwój fizyczny
W zakresie motoryki dużej dziecko jest bardzo aktywne fizycznie. Jest skoordynowane ruchowo. Utrzymuje równowagę ciała podczas chodzenia, wchodzenia, schodzenia, skakania, wspinania. Wykonuje proste ćwiczenia gimnastyczne. Orientuje się w schemacie swojego ciała, wskazuje jego lewą i prawą stronę. Rozumie i właściwie stosuje pojęcia określające położenie przedmiotów w przestrzeni: pod, przed, obok, nad itp. Natomiast w zakresie motoryki małej osiąga odpowiedni poziom rysowania, pisania drobnych elementów w linijkach. Rysuje samodzielnie proste szlaczki literopodobne. Tnie nożyczkami po linii prostej i falistej. Poprawnie trzyma ołówek, lepi z plasteliny, rysuje. Wykonuje skoordynowane i płynne ruchy. Jest odporne na zmęczenie.
Czynności samoobsługowe
Wykonuje podstawowe codzienne czynności związane z samoobsługą, tj. ubiera się sam, wiąże sznurowadła. Zapina guziki. Je i pije samodzielnie. Myje i czesze się. Stara się samodzielnie odrabiać lekcje i pakować plecak do szkoły.
Procesy poznawcze
Potrafi dłużej skupić uwagę na wykonywanej czynności. Jest zdolne przerwać zabawę i zwrócić uwagę na zadaną do wykonania czynność. Potrafi słuchać uważnie i reagować na polecenia nauczyciela, a także umieć je wykonać zgodnie z podaną instrukcją. Przejawia zainteresowanie zjawiskami zachodzącymi w najbliższym otoczeniu. Potrafi rozpoczętą pracę doprowadzić do końca. Posiada taki zasób słownictwa, który bez problemu wystarcza mu do porozumiewania się z innymi i opowiadania historii. Wyraża swoje myśli, spostrzeżenia, odczucia bądź potrzeby. Poprawnie komunikuje się z innymi osobami oraz wyraziście artykułuje głoski, sylaby, wyrazy i zdania. Uczestniczy w rozmowie oraz przestrzega elementarnych zasad kultury słuchania i mówienia. Łączy ze sobą takie same proste symbole i formy graficzne. Dobiera obrazki w pary. Układa elementy według wzoru. Opisuje słowami obrazek, wymieniając jego elementy, czynności. Układa historyjkę obrazkową złożoną z 3-4 obrazków. Znajduje około 6-8 różnic na 10 między różniącymi się obrazkami. Komponuje własne układy o powtarzającym się rytmie. Przelicza elementy w zbiorach różnymi sposobami w zakresie 10. Klasyfikuje przedmioty, figury geometryczne wg jednej lub więcej cech (kolor, wielkość, kształt, przeznaczenie). Rozpoznaje i nazywa podstawowe figury geometryczne. Odwzorowuje proste szlaczki, litery i cyfry lub inne znaki. Wskazuje brakujące elementy w rysunkach. Odwzorowuje zbiory za pomocą liczmanów, znaków graficznych. Posługuje się określeniami czasu (pory dnia, dni tygodnia, pory roku).
Rozwój emocjonalno-społeczny
„ Sukces w życiu zależy nie tylko od intelektu, lecz od umiejętności kierowania emocjami” Daniel Goleman
Rozwój emocjonalno-społeczny jest bardzo ważny w rozwoju dziecka. Jego poziom decyduje o tzw. niezależności psychicznej dziecka. Umożliwia dziecku łatwiejszą adaptację w szkole. Decyduje m.in. o: odporności na stres, umiejętności wyrażania emocji i ich kontroli, wrażliwości na emocje innych, motywacji do pracy, wytrwałości w niej, doprowadzaniu rozpoczętych zadań do końca, podporządkowaniu się obowiązującym normom i zasadom, nawiązywaniu kontaktów społecznych.
Dziecko (przynajmniej do pewnego stopnia) potrafi opanowywać/kontrolować swoje emocje (szczególnie złość i agresję) oraz wyrażać je w akceptowalny sposób, tzn. w zabawach i w czasie wykonywania różnych zadań nie wybucha łatwo złością, płaczem; stara się hamować takie przejawy emocji, jak krzyk, pisk, podskoki, bieganie, szarpanie, bicie, wyzywanie innych; nie zachowuje się impulsywnie w stopniu utrudniającym mu kontakty z innymi dziećmi. Potrafi panować nad własnym niepokojem i lękiem (takim, który utrudnia mu funkcjonowanie). Potrafi chwilę poczekać na nagrodę. Radzi sobie w sytuacji porażki. Potrafi uspokoić się w sytuacji silnych emocji lub poprosić o pomoc dorosłego. Rozpoznaje i nazywa emocje własne i innych. Rozumie przyczyny odczuwanych emocji. Rozumie wpływ swoich emocji na innych ludzi. Ma ukształtowane uczucia społeczne (współczucie, przyjaźń, współpraca). Nie zniechęca się szybko napotkanymi trudnościami. Jest obowiązkowe i wytrwałe także wtedy, gdy nikt go w danej chwili nie chwali i nie kontroluje. Potrafi samodzielnie kończyć rozpoczętą przez siebie czynność. Lubi poznawać otaczający je świat, wytrwale badać i dociekać, przejawia zainteresowanie nauką. Ma adekwatną i stabilną samoocenę. Dziecko podaje swoje dane osobowe: imię, nazwisko, adres, wiek. Łatwo i chętnie nawiązuje kontakty z rówieśnikami i osobami dorosłymi. Zgodnie bawi się z innymi dziećmi, przestrzegając reguł przyjętych w grach i zabawach. Współpracuje w grupie pod nadzorem osoby dorosłej. Przestrzega zawartych umów. Zna, rozumie i respektuje podstawowe zasady i normy społeczne, przyswaja je i stosuje. Uwzględnia prawa innych dzieci. Jest wrażliwe na przejawy niesprawiedliwości czy agresji. Ma ukształtowane uczucia prospołeczne tj.: współczucie, wrażliwość, życzliwość, sympatia, miłość, wstydliwość, poczucie obowiązku, sprawiedliwości. Jest związane uczuciowo z rodziną i najbliższym otoczeniem.
Następstwa braku dojrzałości szkolnej:
*Zaburzenie rozwoju dziecka;
*Zahamowanie naturalnej aktywności dziecka;
*Bierność w stosunku do nauki;
*Brak zainteresowania otoczeniem;
*Brak wiary w siebie;
*Zaburzenia psychosomatyczne;
*Zachowania bierno-agresywne.
Jak można pomóc dziecku?
Przede wszystkim wdrażać do samodzielności. Uczyć dziecko utrzymywania porządku wokół siebie. Dawać dziecku wybór i wzmacniać jego poczucie sprawczości. Pomagać dziecku nazywać swoje emocje. Modelować i uczyć sposobów radzenia sobie w sytuacjach trudnych. Zachęcać dziecko do doprowadzania czynności do końca, motywować je poprzez pochwały. Aktywnie rozwijać jego zainteresowania i uzdolnienia. Uczyć dziecko czekania na swoją kolej, adekwatnych reakcji na porażkę. Stwarzać różne okazje do nawiązywania nowych znajomości z rówieśnikami w różnych kontekstach społecznych. Zwiększać świadomość własnych mocnych i słabych stron u dziecka. Nie porównywać dziecka z rówieśnikami, w razie trudności udzielać wsparcia, dawać wskazówki. Wspomagać jego rozwój poprzez gry i zabawy. Zaplanować czas, by zapoznać dziecko ze szkołą.
Bibliografia:
Chojnacka K., „Dzieci gotowe do szkoły”, Remedium, nr 3, 2019;
Meslin A., „Gotowi do szkoły”, Psychologia w Szkole, nr 2, 2015;
Tanajewska A., Naprawa R., Czarnecka L., „Dziecko sześcioletnie w szkole – dobry start”, Wyd. Harmonia, 2014, Gdańsk;
Zając D., „Głos Pedagogiczny”, nr X, 2017.